Strona główna
  • O nas
    • Historia
    • Język
    • Religia
    • Projekty
  • Kalendarz
  • Aktualności
    • Aktualności
    • KARAJ JOŁŁARY
      • Katalog
      • Ludzie
      • Wystawy
      • Miejsca
  • Karaimska mapa muzyczna
    • Mapa
    • Ludzie
    • Miejsca
  • Multimedia
    • Wideo
    • Audio
    • Zdjęcia
    • Radio
    • Kalendarze
  • NASZE SERWISY
    • Karaimska mapa muzyczna
    • BITIK
    • Czasopisma
    • DOSTŁAR
    • E-jazyszłar
    • FKD
    • E-tilimiz
  • Kontakt

Mordechaj Sułtański

Okres życia:
1772-1863

Karaimski nauczyciel i duchowny (hazzan), kronikarz, historyk.

Ur. w Łucku na Wołyniu, był synem Józefa, tamtejszego hazzana.

Po zakończeniu edukacji, prawdopodobnie w Łucku, został S. wybrany na hazzana przy łuckiej kienesie (domu modlitwy). Od r. 1818 był zapewne ułłu (starszym) hazzanem. W pracy duszpasterskiej pomagał mu wówczas jego uczeń, Abraham Firkowicz (zob.). Wspólnie zajmowali się sprzedażą książek, koszernego wina, tefilim i filakterii, ale w r. 1820 doszło między nimi do konfliktu na tle różnic w poglądach na liturgię oraz niespłaconego długu (S. oddał go dopiero w r. 1826); w rezultacie Firkowicz opuścił Łuck. W r. 1827 został S. aresztowany z nieznanych powodów (prawdopodobnie podejrzewano go o udział w kradzieży książek na Krymie). W r. 1833 wyjechał z Łucka (zapewne po pożarze, w którym ucierpiał także jego dom) i osiadł na Krymie, w Czufut-Kale. Początkowo był tam nauczycielem w gminnej szkole wyznaniowej, następnie przywódcą gminy karaimskiej na stanowisku starszego hazzana. W r. 1837 wraz z hachanem (przywódcą religijnym) gub. taurydzkiej Szymonem (Simą) Babowiczem podejmował odwiedzającego Czufut-Kale cara Mikołaja I.

Interesując się historią, Biblią i prawem żydowskim, prowadził S. studia porównawcze nad religią, etyką i obyczajowością Karaimów, Żydów i chrześcijan. Poszukiwał na Krymie pamiątek karaimskich, m.in. na zaproszenie rosyjskiego archeologa i etnografa Petera von Köppen przyjechał do Mangupu, gdzie zajmował się badaniami epigraficznymi na karaimskim cmentarzu. Wśród kolejnych pokoleń Karaimów był uznawany za znawcę literatury karaimskiej i żydowskiej. W l. trzydziestych pisał po hebrajsku kronikę Karaimów od momentu powstania ruchu aż do czasów mu współczesnych; dzieło to pt. Zecher caddikim(Pomnik sprawiedliwych) ukończył w r. 1838. Zebrał w nim wszystkie dostępne mu modlitewniki, relacje i materiały historyczne na temat pochodzenia Karaimów. Dzieło S-ego cieszyło się rozgłosem w środowisku karaimskim, m.in. korzystał z niego Firkowicz, pisząc „Awne zikkaron” (Kamienie pamiątek) (Wil. 1872). Wydał je z obszernym i krytycznym wstępem rabin i uczony Samuel Poznański, wg rękopisu znajdującego się w Bibliotece Synagogi na Tłomackiem w Warszawie, pt. Zecher Caddikim, kronika historyczna karaity Mordechaja Sułtańskiego (W. 1920). Historyk Majer Bałaban zarzucił S-emu pomyłki faktograficzne, brak krytycyzmu w stosunku do źródeł i błędy, szczególnie w zakresie chronologii. Polemizował z nim Ananiasz Rojecki, redaktor „Myśli Karaimskiej”, wg którego część faktów z Zecher Caddikim potwierdzona została przez inne źródła.

Ok. r. 1850 zamieszkał S. u rodziny swego syna Icchaka w Eupatorii. Nadal zarabiał na życie, ucząc dzieci religii i pełniąc obowiązki hazzana przy tamtejszej kienesie, a równocześnie w dalszym ciągu pracował naukowo. Napisał filozoficzną pracę Tetiv da’at. Jofi’a de’ot be-‘injanim(Gözlev 619 [Eupatoria 1858]), w której bronił Karaimów przed atakami ze strony rabinów i chasydów oraz gramatykę języka starohebrajskiego Sefer petah tikvah. Kelalim ketsarim be-dikduk leszon ha-kodesz (Gözlev 618 [Eupatoria 1857, wyd. 2, Eupatoria 1898]). Wg I. O. Sinani był też autorem prac rękopiśmiennych, których los nie jest znany: Or ha-ganuz, dzieła teologicznego, Sefer ha-taam, odpowiedzi na pytania hazzana Millera dotyczące niektórych kwestii religii karaimskiej, Hod-malchut, przygotowanej dla cara Mikołaja I pracy historycznej o dziejach Karaimów, Palge-maim, komentarzy do Trenów Jeremiasza, Mitrot-os, przewodnika metodycznego dla nauczycieli karaimskich, Michtam sur-me-ra, pracy o moralności, Sefer jalkut, zbioru drobnych artykułów i objaśnień do Biblii, Sefer dechiiat keev, słowa do duszpasterzy karaimskich, Sefer cadikim, zbioru źródeł do historii Karaimów w tłumaczeniu na język rosyjski, a także nieopatrzonego tytułem zbioru kazań i utworów poetyckich. Pod koniec życia osiedlił się S. w Chersoniu. Zmarł w r. 1863 w Eupatorii, został pochowany na tamtejszym cmentarzu karaimskim.

Z nieznaną z imienia żoną miał S. co najmniej dwóch synów. Starszy Icchak (Izaak) ożenił się z młodszą, nieznaną z imienia córką Firkowicza i pełnił funkcję ułłu hazzana w gminie karaimskiej w Symferopolu, a następnie w Eupatorii, gdzie założył szkołę karaimską; był autorem modlitewnika pt. „Sidur ha-tefilot ke-minhag ha-Kara’im” (Vilna 650 [Wil. 1889/90]). Syn Icchaka, Józef, został starszym hazzanem w Kijowie i w dn. 1–9 XI 1911 uczestniczył w Pierwszym Narodowym Ogólnokaraimskim Zjeździe w Eupatorii.

Enc. Judaica; Evrejskaja enciklopedija, Pet. [b.r.w.] XIV szp. 637; Fürst J., Bibliotheca Judaica, Leipzig 1863 III 396; Schur N., The Karaite Encyclopedia, Frankfurt am Main 1995; Straalen S. van, Catalogue of Hebrew Books in the British Museum acquired the years 1868–1892, Hildesheim 1977 s. 231; – Abrahamowicz Z., Dzieje Karaimów w Haliczu, Wyd. S. Gąsiorowski, „Przegl. Orientalistyczny” 2001 nr 1/2 s. 5; Bałaban M., Karaici w Polsce. Studium historyczne, w: tenże, Studia historyczne, W. 1927 s. 2, 5–7, 12–14, 26–7, 37, 54; Duvan J. V., Moi detskie i junošeskie gody. Iz avtobiografěi J. V. Duvana, „Karaimskaja Žizn’ ” Kn. 7: 1911 s. 69; Gąsiorowski S., Karaimi w Haliczu w świetle polskiej historiografii, w: Karaïmi Galiča: istorija ta kul’tura. Materiali mižnarodnoï konferenci. Galič, 6–9 veresnja 2002, L’viv–Galič 2002 s. 57; tenże, Karaimi w Koronie i na Litwie w XV–XVIII wieku, Kr.–Budapeszt 2008; tenże, Stan badań nad dziejami Karaimów w dawnej i współczesnej Rzeczypospolitej, „Studia Hist.” R. 45: 2002 z. 3/4 s. 312, 319; Harviainen T., Abraham Firkowicz – przeciwstawne portrety bibliofila, w: Karaj kiuńlari. Dziedzictwo narodu karaimskiego we współczesnej Europie, Red. M. Abkowicz, H. Jankowski, Wr. 2004 s. 22; Iakerson S., Abraham Firkovich de Karaïet en zijn verzameling Hebreeuwse en Samaritaanse manuscripten in Saint-Petersburg, Amsterdam 2005 s. 12–13; Janusz B., Karaici w Polsce, Kr. 1927 s. 36, 96 (tu data śmierci S-ego: 1862); [Rojecki A.] A. R., „Karaici w Polsce”. (O artykule Dr. M. Bałabana), „Myśl Karaimska” R. 1: 1924 z. 1 s. 4; Shapira D., Avraham Firkowicz in Istanbul (1830–1832). Paving the Way for Turkic Nationalism, Ankara 2002 s. 9–13, 63, 67; Sinani I. O., Kratkaja istorija literaturnoj dejatel’nosti karaimskich pisatelej, Pet. 1889 s. 278–82; Sultanov S., Pervyj nacional’nyj karaimskij sjezd v Evpatorii, „Karaimskaja Žizn’ ” Kn. 1: 1911 (dot. wnuka S-ego, Józefa) s. 73–5 (fot. wnuka, Józefa), s. 78, 82; Vichnovič V. L., Karaim Avraam Firkovič. Evrejskie rukopisi. Istorija. Putešestvija, Pet. 1997 s. 68–71; Zajączkowski A., Karaimi na Wołyniu, „Roczn. Wołyński” T. 3: 1934 s. 189; tenże, Literatura karaimska, „Myśl Karaimska” T. 1: 1926 z. 3 s. 8; tenże, Na marginesie studium Bałabana „Karaici w Polsce”, tamże T. 1: 1928 z. 4/5 s. 39, 46–7; tenże, Życie i działalność b.[łogosławionej] p.[amięci] A. Firkowicza (1785–1874), tamże R. 1: 1925 z. 2 s. 12; – Firkovič A., „Avne Zikkaron’”. Putevyja zametki. Avraama Firkoviča. (Prodolženie), „Karaimskaja Žizn’ ” Kn. 12: 1912 s. 13–14, 16; Keppen P., Krymskij Sbornik. O drevnostiach južnago berega Kryma i gor Tavričeskich, Pet. 1837 s. 29, 289; [Marcinkowski A.] Nowosielski A., Stepy, morze i góry. Szkice i wspomnienia z podróży, Wil. 1854 II 200–1; [Pigint S. Š.], Dni minuvšie... Iz’ vospominanij S. Š. Piginta, „Karaimskaja Žizn’” Kn. 8/9: 1912 s. 61; – „Karaimskoe Slovo” 1914 nr 6 s. 20; „Karaj Awazy” 1932 z. 3 s. 16 – Lietuvos mokslų akademijos biblioteka w Wil.: F. 305–242; Rossijskaja nacional’naja biblioteka w Pet.: F. 946 op. 1 nr 880–896; Vilniaus universiteto biblioteka w Wil.: F. 158 dok. 9, F. 185 dok. 6.

Stefan Gąsiorowski

Bibliografia:

Cytowanie źródła on-line, czyli Internetowego Polskiego Słownika Biograficznego:

Sułtański Mordechaj ben Józef, [online] Warszawa: Narodowy Instytut Audiowizualny [dostęp

05.09.2020]. Dostępny w internecie: http://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/mordechaj-ben-jozefsultanski

Cytowanie wydania drukowanego, czyli Polskiego Słownika Biograficznego:

Stefan Gąsiorowski, Sułtański Mordechaj ben Józef, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XLV, Warszawa-Kraków 2007-2008 r.

Łuck, Eupatoria, Chersoń, Czufut Kale, Karaimska mapa muzyczna

Inni ludzie

Aleksander Mardkowicz
E. Juchniewicz
Hanna Pilecka
Józef Firkowicz
Ludmiła Juchniewicz
Mariola Abkowicz
Michał Tynfowicz
Mojsiej Pilecki
Mordechaj Sułtański
Rafał Abkowicz
Szełomo syn Aharona z Poswola
Szełumiel Łopatto
Szymon Firkowicz
Szymon Firkowicz (hazzan trocki)
Szymon Juchniewicz
Szymon Kobecki
Walentyna Sulimowicz, z Łobanosów
Zachariasz Izaak Abrahamowicz
Zenon Firkowicz
Zofia Abkowicz

Zrealizowano dzięki dotacji: Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji | Designed and developed by Stain Studio