Aleksander Mardkowicz

(Mardkowicz Kokizow)*,

(kryp . Al-Mar), karaimski pisarz i działacz. Od r. 1936 do właściwego nazwiska dodawał Kokizow, nawiązując do miejscowości, skąd pochodzili jego przodkowie, i do pokrewieństwa z osiadłym od końca XVIII w. na Krymie rodem Kokizow, który wydał kilku uczonych karaimskich. Ur. 24 II w Łucku, był synem Marka, nauczyciela, i Anny z Łokszyńskich. Ukończywszy gimnazjum pracował w notariacie w Łucku. W r. 1901 przeniósł się do Jekaterynosławia, gdzie z kolegą założył biuro notarialne. Tu debiutował jako literat i dziennikarz. W r. 1921 wrócił z rodziną do Łucka, gdzie kontynuował zawód notariusza i rozwinął ożywioną działalność jako wieloletni członek zarządu, a później prezes miejscowej gminy karaimskiej oraz organizator wielu poczynań kulturalnych. W r. 1927 postanowił M. zorganizować własnym sumptem wydawnictwo karaimskie. W 1. 1930-9 ogłosił drukiem w Łucku 11 pozycji w języku karaimskim i 6 po polsku. Z karaimskich 8 wyszło spod pióra Mardkowicza; 3 poematy: Halic (Halicz), Janhy jirlar (Nowe pieśni), Szełomit (imię żeńskie), zbiór czterowierszy Tozdurhan birtik (Rozsypane ziarno), 2 nowele: Birtfhi kekłernin (Ziarno niebios) i Aziz tas (Święty kamień), bajka Elijahunun ucuru (Przygody Eliasza) i obrazek historyczny Aj jaryhynda (W blasku księżyca). Tematy do swych utworów czerpał M. z historii Karaimów. Inne jego pozycje wydawnicze to "Zemerłer" - stare karaimskie pieśni religijne, "Łuwachłar" - kalendarz na lata 1933-6 zawierający utwory literackie. Dla turkologii zasłużył się M. przez wydanie słownika karaimsko-polsko-niemieckiego (1935), życzliwie przyjętego przez koła naukowe.

W języku polskim wydał M. Krótki wykład gramatyki języka zachodnio-karaimskiego (narzecze łucko-halickie) w opracowaniu A. Zajączkowskiego oraz własne, popularne prace: Karaim, jego życie i zwyczaje w przysłowiach ludowych, O Iliaszu Karaimowiczu, zwierzchniku wojsk zaporoskich, Synowie Zakonu (Kilka słów o Karaimach), Ogniska karaimskie (Łuck, Halicz, Wilno, Troki) (3 wydania) i satyrę na łuckich notariuszy pt. Pieśń o trzech augurach (tylko 1 cz.). W r. 1930 podjął się M. wydawania kwartalnika w języku karaimskim "Biźnin Jołuntuz" (Nasza Droga, wyszedł 1 nr), później zmienił jego nazwę na "Karaj Awazy" (Głos Karaima), którego w I. 1931 -8 wyszło 12 zeszytów. Publikował tu M. także utwory własne oraz m. in. wiersze Zachariasza Abrahamowicza (1878-1903), autora hymnu karaimskiego będącego oddźwiękiem "Jeszcze Polka nie zginęła". Zeszyt 10 zawierał dodatek w języku polskim. M. współpracował także z czasopismem "Myśl Karaimska". Żywe kontakty utrzymywał z prof. Tadeuszem Kowalskim, który służył mu radą i systematycznie recenzował jego twórczość. Polskie Tow. Orientalistyczne powołało Mardkowicza w r. 1932 w poczet swych członków czynnych. Gminy karaimskie w Łucku i Haliczu nadały mu członkostwo honorowe. M. brał żywy udział w pracach Tow. Miłośników Historii Karaimskiej. Był odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi. M. zmarł 5 IV 1944 w Łucku i został pochowany na miejscowym cmentarzu karaimskim.
Z zawartego w r. 1910 związku małżeńskiego z Rozalią Sandomirską pozostawił córkę Tamarę oraz synów Anatola i Marka.

Bogate zbiory karaimskie Mardkowicza pozostały w Łucku. Rękopisy jego prac i utworów, z których część nie była dotąd ogłoszona drukiem, znajdują się w zbiorach byłego Zakładu Orientalistyki PAN w Warszawie.

Olszewicz, Lista strat kultury pol.; Zajączkowski A., Die karaimische Literatur, w: Philologiae Turcicae Fundamenta, Wiesbaden 1964 II 798-9; tenże, Karaims in Poland, W.-La Haye Paris 1961 s. 92 ; "Karaj Awazy" 1937 z. 11 s. 22- (Z. Zarachowicz); "Myśl Karaimska" S. N. (Wr.) T. 1: 1946 s. 141, T. 2: 1931 z. 3-4 s. 61-2, z. 10, 1934, s. 108-12, z. 11, 1936, s. 93-4, 95-9, z. 12, 1939, s. 121-6 (T. Kowalski); - Arch. PAN Oddz. w Kr.: No 116 M. (Korespondencja z prof. T. Kowalskim); - Informacje Tamary Mardkowicz z Gdańska.

Włodzimierz Zajączkowski